Pewna anegdotka opowiada o rozmowie kilkuletniego syna ze swoim tatą. Malec pyta:
– Tato, co to jest mężczyzna?
– Mężczyzna to ktoś, kto kocha bezwarunkowo, troszczy się i chroni…
– W takim razie – wykrzykuje maluch – kiedy dorosnę, zostanę mężczyzną! Tak jak mama!
No nie tak miało być! Co w tej historyjce poszło nie tak? By odpowiedzieć, bierzemy na tapetę temat męskości, roli taty i relacji z ojcem.
Co znajdziesz w artykule:
- Rola ojca w rodzinie
- Wpływ relacji z ojcem na postawę dziecka
- Unikatowe znacznie relacji z ojcem
- Wzór męskości dla swojego syna
- Pierwszy mężczyzna w życiu córki
- Ojciec – przewodnik poszerzający horyzonty
- Jak zastąpić dziecku ojca?
Rola ojca w rodzinie
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu już na pierwszy rzut oka było widać, czym wyróżnia się rola mężczyzny, a czym kobiety. Żona miała zajmować się domem i dziećmi, a mężczyzna utrzymywać rodzinę. Ot tyle, proste jak budowa cepa, nawet dla małego dziecka. Jednak wraz z rozwojem cywilizacji i coraz większej świadomości tego, jakie wyzwania łączą się z takim, tradycyjnym, modelem rodziny, zaczął on ustępować modelowi partnerskiemu, w którym ojciec i matka w takim samym stopniu mają być odpowiedzialni za dom, wychowanie dzieci i utrzymanie rodziny.
Wkraczając w XXI wiek, oba modele intensywnie konkurowały ze sobą o miano „idealnego modelu rodziny”, przechylając się stopniowo w stronę partnerskiego, który obecnie wiedzie wyraźny prym. W 2020 r. aż 58% Polaków uznawało go za idealny, a zaledwie 14% za najlepszy uznawało tradycyjny. [1]
Czemu o tym piszę?
Popularność partnerskiego modelu rodziny uczyniła wiele dobrego, wzmacniając równość mężczyzny i kobiety oraz zapewniając dzieciom czas zarówno z mamą, jak i tatą. Jednak jak każda zmiana, przyniosła również nowe wyzwania, a jednym z najważniejszych jest rozmycie granicy pomiędzy rolą matki i ojca. Skoro mama i tata robią to samo, to co ich odróżnia? Co wyróżnia ich relacje z dzieckiem?
Wpływ relacji z ojcem na postawę dziecka
Pomimo tego, że rodzice mają szereg wspólnych odpowiedzialności, każdy z nich ma również odrębne zadania, które są ważne dla optymalnego rozwoju dziecka. [2] By zrozumieć jakie to zadania, w tabeli przytaczamy wyniki różnych badań na temat wpływu relacji z ojcem na postawę dziecka.
Nie lubisz statystyki? Spokojnie, w dalszej części artykułu już jej tyle nie będzie 😉
| Wpływ bliskiej relacji z ojcem powoduje: | Wpływ braku bliskości ojca (brak akceptacji, wrogość ojca) zwiększa częstotliwość: |
| – Mniejszą ilością problemów społecznych w okresie dorastania [3] – Lepsze stosunki nastolatków z rówieśnikami oraz lepszą umiejętność radzenia sobie z konfliktami [4] – Lepsze radzenie sobie mężczyzn ze stresem w dorosłości [5] – Zwiększenie stabilności emocjonalnej, poczucie bezpie-czeństwa, szczęścia, odpowiedzialności u kobiet [6] – Częstsze przejmowanie postawy rodziców wobec małżeństwa, rozwodu, męskości i kobiecości [7] – Silne ukształtowanie męskiej tożsamości [8] – Większą akceptację swojej kobiecości [9] -Większa otwartość na mężczyzn [10] | – Przestępczości nastolatków, przemocy rówieśniczą i cyberprzemocy [11] – Korzystania z narkotyków, papierosów i nadużywanie alkoholu [12] – Problemów z nauką [13] – Depresji, lęku i myśli samobójczych [14] – Zaburzeń osobowości, wartości i odżywiania u kobiet [15] – Zwiększenie inicjacji seksualnej u nastolatków [16] – Dezorientacji seksualnej chłopców i skłonności do homoseksualizmu [17] – Zaburzeń w relacji z mężczyznami (zbyt duża nieufność, poszukiwanie partnera, który zaspokoi potrzebę bliskości ojca) [18] |
Co o tym myślisz?
Jeśli w Twojej głowie pojawia się: „I co w tym szczególnego? Również bliska relacja z matką ma wpływ na życie dziecka”, to chcę Ci wyraźnie zaznaczyć jedną rzecz. W powyższych kwestiach relacja z ojcem miała istotniejsze znaczenie niż więź z matką. [19]
Unikatowe znacznie relacji z ojcem
Choć można by opisać więcej kwestii, skupię się na trzech najważniejszych.
Pierwsza rola ojca – wzór męskości dla swojego syna
Wyobraź sobie, że chcesz nauczyć swoje dziecko przyprawiania jajecznicy. Dajesz mu sól, pieprz i oregano i mówisz: „tych rzeczy potrzebujesz”, po czym dajesz mu wolną rękę do eksperymentowania z tymi przyprawami. Jaki będzie rezultat? Ja chyba nie chcę wiedzieć… By dziecko naprawdę dobrze doprawiło jajecznicę, potrzebuje, by mu pokazać, jak używać poszczególnych przypraw oraz nauczyć rozpoznawania tego, co należy zrobić, by było jeszcze smaczniej.
Po co taki przykład?
Bo tak samo jest z nauką męskości – nie wystarczy powiedzieć, że mężczyzna ma dbać o dobro rodziny, szanować żonę, mądrze wychowywać dzieci i zarabiać, po czym dać synowi wolną rękę, by eksperymentowało z tym, jak te hasła wcielić w życie. Tak jak w przypadku gotowania, potrzebny jest ktoś, kto po prostu pokaże jak to dobrze robić. Ojciec jest tym, kto swoim przykładem, podejściem do żony, dzieci, pracy i innych rzeczy uczy, jaką postawę powinien mieć mężczyzna, jak radzić sobie z wyzwaniami i jak traktować innych.
Podam jeszcze jeden przykład na to, że same słowa nie wystarczą, by przekazać sedno rzeczy.
Rzućmy okiem na naszą anegdotkę. Co tata odpowiedział synowi na pytanie o męskość: „Mężczyzna to ktoś, kto kocha bezwarunkowo, troszczy się i chroni…” Z czym kojarzy się bezwarunkowa miłość? Mnie osobiście z ogromnym ciepłem, poświęceniem dla dziecka i oddaniem wszystkiego dla jego dobra. To zaś bardziej pasuje do kobiety… A troska? Z przytuleniem, gdy boli, z pytaniem o to, co się stało, gdy dziecko jest smutne. No i znowu bardziej pasuje to do kobiety… A chronienie? Niby z byciem silnym i walecznym, ale skoro wszystko poprzednie było takie kobiece, to pewnie chodzi o ciepłe chronienie pod swoimi skrzydłami. Nic więc dziwnego, że syn tak odpowiedział, bo nie kojarzy się to ze wzorem męskości ani sednem więzi między ojcem a synem.
Czego możemy się z tego nauczyć?
- Potrzebujemy jako dorośli zastanowić się, jakie cechy opisują męskość i kim jest konkretnie ojciec (a nie po prostu kochający rodzic) dla swojego syna;
- Potrzebujemy swoim życiem przekazywać taki obraz męskości, jaki chcielibyśmy widzieć u swoich synów.
Niestety tej roli nie odegra matka, gdyż tak jak lekarz nie jest autorytetem w budowaniu domu (choćby była to jego pasja), tak samo w oczach syna kobieta już na wstępie nie jest wystarczającym wzorem w kwestii męskości – bo nie jest mężczyzną.
Jeśli jednak tata z jakichś przyczyn nie ma autorytetu w oczach syna, może on zacząć szukać osoby, która tą potrzebę zaspokoi – i często będzie to kolega z silnym charakterem, nie zawsze taki, co rzeczywiście powinien być wzorem męskości. To zaś może wpłynąć na poczucie tożsamości. Badania pokazują, że: „Silne ukształtowanie męskiej tożsamości nie zależy od jaskrawości męskich cech ojca, ale od tego, czy ojciec jest bliski i kochający” [20]. Widać więc, że kluczową rolę odgrywa w tym więź między ojcem a synem.
Druga rola ojca – pierwszy mężczyzna w życiu córki
Relacja z ojcem ma kluczowe znaczenie nie tylko dla synów, ale również córek i także w ich przypadku dotyczy pokazania tego, kim jest mężczyzna i jak powinien żyć i traktować innych. Można powiedzieć, że: „ojciec stanowi dla córki wzór, jak powinna być kochana, szanowana i traktowana przez innych mężczyzn, a także jak powinna się zachowywać wobec nich” [21]. To zaś wpływa nie tylko na dziewczynkę, ale także na dorosłe życie kobiety.
Jeśli ojciec każdego dnia okazywał córce czułość, to w relacji z oschłymi mężczyznami prawdopodobne będzie jej się zapalać lampka ostrzegawcza, mówiąca o tym, że coś jest nie tak, jak powinno. Przeciwnie: jeśli tata był zdystansowany, to córka może mieć tendencję do „brania tego, co jest”, bo taki jest standard.
Z drugiej strony, więź z ojcem ma również wpływ na chęć powielania wzorców rodziny wyniesionych z domu. W końcu, jeśli dziewczynka czuła się szczęśliwa w swoim rodzinnym domu, to po co coś zmieniać w funkcjonowaniu rodziny?
Jednak stosunek ojca do córki ma jeszcze głębsze znaczenie, dotykające najgłębszych potrzeb kobiety – poczucia własnej wartości. „Najsilniejszy wpływ na to, jak dziewczęta oceniają siebie, ma poziom bliskości w relacjach z ojcem. Wartym podkreślenia jest fakt, że ma on o wiele większe znaczenie niż poziom bliskości z matką, być może ze względu na to, iż ojciec jest pierwszym mężczyzną w życiu kobiety.” [22]
Pomyślelibyście o tym?
Córka raczej nie powie Ci o tym, że potrzebuje byś był blisko niej, bo dzięki temu czuje się bardziej wartościowa. Nie wpadnie na to, bo jest tylko dzieckiem, które nie zna tak abstrakcyjnych pojęć. Ale Ty tato znasz, więc możesz działać i zaspokoić jej największą niewypowiedzianą potrzebę.
Jak to zrobić?
Tak, jak w przypadku synów, nie chodzi o rzucone naprędce słowa o tym jaka jest ważna i wartościowa, ani samo wielokrotne ich powtarzanie, ale postawę względem niej. A jaka ma być ta postawa? Taka, dzięki której córka poczuje się ważna. Ty, Tato znasz ją o wiele lepiej niż ja, więc zrób to, co podpowiada Ci serce. A jeśli nie wiesz, to zapytaj jej samej. Poświęcaj czas i uwagę, tłumacząc swoim życiem i słowami, kim ona jest i jak powinna być traktowana przez innych mężczyzn.
Trzecia rola ojca – przewodnik poszerzający horyzonty
Przysłowie Indian Maya (jeśli to prawda) głosi: „Matka mocno tuli dziecko, aby wiedziało, że to jego świat, a ojciec zabiera na najwyższą górę, aby wiedziało, jak świat wygląda„[24]. Ta prawda bardzo mocno koreluje z teorią przywiązania, według której: „rola mamy polega przede wszystkim na byciu „bezpieczną bazą” w sytuacjach, gdy dziecko nie czuje się komfortowo” [23]. Jeśli niemowlak jest głodny, ma mokro w pieluszce lub coś go boli, to przede wszystkim próbuje to zakomunikować mamie. Również starsze dziecko, jeśli są smutne, boli je noga, bo się przewróciło lub czegoś się boi, potrzebuje bliskości opiekuna, by się uspokoić. W takich sytuacjach także najczęściej szuka pocieszenia i wsparcia właśnie u mamy, która jest dla niego bezpieczną bazą – osobą, która pozwala ukoić się negatywnym emocjom.
Rola taty jest jednak zgoła inna.
Gdy dziecko już czuje się bezpiecznie, to zaczyna eksplorować świat – szukać nowych doświadczeń i wyzwań – w czym kluczową rolę odgrywa właśnie ojciec. Według teorii przywiązania: „rolą ojca jest zapewnianie bezpieczeństwa przez bycie wrażliwie wspierającym, a zarazem stawiającym wyzwania towarzyszem” [25]
Co to w praktyce oznacza?
Ojciec jest tym, który oferuje nowe doświadczenia i wyzwania, zachęca do wychodzenia z własnej strefy komfortu i pomaga pokonać zwycięsko wszystkie trudności, udzielając porad i oferując swoje wsparcie [26]. Im więcej wparcia i kierownictwa dziecko otrzymuje od ojca w czasie poznawania świata, tym lepiej sobie radzi z nowymi doświadczeniami i wyzwaniami – i to zarówno w nastoletnim i dorosłym życiu.
Widzicie, jak bardzo spójne jest to z danymi, które pokazaliśmy w tabeli? Nastolatkowie, którzy mieli dobrą, wspierającą relację z tatą, lepiej radzili sobie z konfliktami, stresem, stabilnością emocjonalną i mieli mniejszą tendencję do sięgania po używki czy przemoc, które nieraz są wynikiem nieradzenia sobie z trudnymi emocjami lub dążeniem do przeżycia silnych doświadczeń.
Nie chcę tutaj umniejszać roli mam, które nieraz z wielką pasją i miłością oferują dziecku nowe doświadczenia, niejednokrotnie swoim podejściem i zaangażowaniem przewyższając mężczyzn. Robicie świetną robotę, która na pewno zaprocentuje! Jednak nie da się ukryć, że w sercu dziecka jest szczególne miejsce dla ojca – życiowego przewodnika, którego wiara, zachęta i podziw mają kluczowe znaczenie.
Jak zastąpić dziecku ojca?
Są jednak sytuacje, kiedy z różnych przyczyn w rodzinie brakuje ojca. Kobieta staje wówczas przed wyzwaniem, jak zastąpić dziecku tatę. Kierowana wielką miłością do dziecka z wielkim powodzeniem potrafi za dwóch wykonywać obowiązki domowe, wychować i poświęcania czas. Jednak nauka męskości oraz tego, jak mężczyzna powinien traktować kobietę jest szalenie trudna do wykonania przez kobietę. Również zastąpienie przez mamę potrzeby ojcowskiej wiary w dziecko jest praktycznie niewykonalne. Jest jednak jedna rzecz, którą można z tym zrobić.
Każdą mamę, która jest w tej trudnej sytuacji wychowywania bez ojca, chcielibyśmy więc zachęcić do jednego: pomóż dziecku zbudować relację z mądrym, odpowiedzialnym i zaangażowanym mężczyzną, który zaspokoi te potrzeby. Może to być Twój przyjaciel, wujek czy ojciec przyjaciela Twojego dziecka – ważne by był to mężczyzna świadomy tego, jak bardzo dziecku potrzebny jest wzór męskości i oddany tworzeniu mocnej więzi z Twoim dzieckiem.
Dobrym sposobem na rozpoczęcie takiej relacji jest wybranie się na wspólny kilkudniowy wyjazd, w którym mężczyzna będzie mógł w pełni poświęcić się dziecku. Właśnie w tym celu powstały nasze wyjazdy dla ojców z dziećmi, na które zapraszamy nie tylko biologicznych opiekunów, ale również tych emocjonalnych.
Przypisy:
[1] CBOS, Modele życia małżeńskiego Polaków, Komunikat z badań Nr 157/2020, s. 3, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_157_20.PDF [2] M. Czub, Specyfika relacji dziecka z ojcem w pierwszych latach życia z perspektywy teorii przywiązania, s. 75, 2014., https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/11/4 [3] Tamże, s. 88. [4] Tamże. [5] Kancelaria Senatu, Rola ojca i postawy Polaków wobec ojcostwa w świetle badań społecznych, Opinie i Ekspertyzy OE-211, Grudzień 2013, s. 5, https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/2415/plik/oe_211_.pdf [6] Tamże.D. Krok, K. Rychtarczyk, Wpływ relacji z ojcem na percepcję ciała kobiet w wieku późnej adolescencji, s. 233, https://dfoz.pl/wp-content/uploads/2011/12/wplyw-relacji-z-ojcem.pdf [7] Kancelaria Senatu, Rola ojca i postawy Polaków wobec ojcostwa, s. 5. [8] Tamże. [9] Tamże.
D. Krok, K. Rychtarczyk, Wpływ relacji z ojcem na percepcję ciała kobiet, s. 233. [10] D. Krok, K. Rychtarczyk, Wpływ relacji z ojcem na percepcję ciała kobiet, s. 233. [11] Kancelaria Senatu, Rola ojca i postawy Polaków wobec ojcostwa, s. 9. [12] Tamże, s. 7. [13] Tamże, s. 5. [14] Tamże, s. 8. [15] D. Krok, K. Rychtarczyk, Wpływ relacji z ojcem na percepcję ciała kobiet, s. 238. [16] Kancelaria Senatu, Rola ojca i postawy Polaków wobec ojcostwa, s. 8. [17] Tamże, s. 6. [18] D. Krok, K. Rychtarczyk, Wpływ relacji z ojcem na percepcję ciała kobiet, s. 232-233. [19] Kancelaria Senatu, Rola ojca i postawy Polaków wobec ojcostwa, s. 4. [20] Tamże, s. 5. [21] D. Krok, K. Rychtarczyk, Wpływ relacji z ojcem na percepcję ciała kobiet, s. 233. [22] Tamże, s. 240. [23] M. Czub, Specyfika relacji dziecka z ojcem, s. 82. [24] Tatonet, https://www.facebook.com/inicjatywa.tato.net/photos/a.251076848260035/4620147458019597/ [25] M. Czub, Specyfika relacji dziecka z ojcem, s. 82. [26] Tamże.